انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه
و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی قرآن، فقه و حقوق اسلامی
8
8
2018
03
21
بررسی دلالت آیات قرآن بر اشتراط حق رجوع در طلاق رجعی بهاراده اصلاح
7
24
FA
علی،مصطفی
دهقان،جعفری
استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران/ نویسنده مسئول (alijafari@ut.ac.ir).
مدرس سطوح عالی حوزه علمیه و دانشجو دکتری رشته فقه و مبانی حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران (dehghan.mostafa@ut.ac.ir).
dehghan.mostafa@ut.ac.ir
آیه 228 سوره بقره، بحث طلاق رجعی و حق مرد در رجوع به زوجه مطلقه را مطرح کرده است. این آیه از اصلیترین ادله حق رجوع زوج در طلاق رجعی محسوب میشود. در آیه مذکور حق رجوع زوج مشروط به اراده اصلاح شده است. همچنین در آیاتی همچون آیه 229 و 231 همین سوره، قرآن کریم تعبیر امساک به معروف و تسریح به احسان را بهعنوان وظیفه مرد پس از طلاق رجعی بیان کرده است، ولی مشهور فقها چنین شرطی را ذکر نکردهاند؛ بنابراین حتی اگر اراده اضرار زوج در رجوع به زوجه محرز شود، زوج حق رجوع دارد. مقاله حاضر، مضمون آیات پیشگفته را از نگاه فقهی بررسی کرده، دیدگاههای گوناگون درباره آنها را نقد و بررسی کرده است. بهنظر نویسندگان، از این آیات استفاده میشود که حق رجوع زوج در طلاق رجعی مشروط به اراده اصلاح است و درغیراینصورت، زوج حق رجوع ندارد و ادلهای که برای طرح این ظاهر اقامه شده است، قابل خدشهاند.
: طلاق رجعی,حق رجوع,زوج,اراده اصلاح
https://www.sijl.ir/article_134915.html
https://www.sijl.ir/article_134915_7ac4eb9233173fed4d9e167848ca1c7f.pdf
انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه
و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی قرآن، فقه و حقوق اسلامی
8
8
2018
03
21
گستره حکم حرمت قتل و قصاص نفس در آیه 33 سوره اسراء
25
56
FA
احمد
حاجیدهآبادی
دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران و عضو انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه (adehabadi@ut.ac.ir).
آیه 33 سوره اسراء از شهرت تاریخی برخوردار است؛ زیرا معاویه با تمسک بدان و بهبهانه اینکه ولیّ دم خلیفه مقتول است، از بیعت با امام علی سر باز زد. این آیه از شهرت فقهی نیز برخوردار است؛ زیرا احکام متعدد فقهی همچون «اصل حرمت قتل هر انسان فارغ از دین و وضعیت او»، «ضابطه قصاص نفس» و «مشروعیت قصاص» از آن قابل استخراج است، ولی بیشک یکی از فرازهای مهم آیه، عبارت «مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً» میباشد که در شمول آن بر برخی موارد تأملاتی است؛ مانند «مرتکب جرم حدی مستوجب سلب حیات که بهوسیله غیرامام و حاکم بهقتل رسیده است»، «قاتلی که بهوسیله غیر ولیّ دم و مأذون ازسوی او کشته شده باشد»، «کسی که کشته شده است و قاتل ادعا میکند در دفاع مشروع او را کشته است، بیآنکه بتواند اثبات کند» و... .
مقاله حاضر ضمن بیان شأن نزول آیه و اصل حرمت قتل، به تبیین و تطبیق یا عدم تطبیق عبارت «مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً» بر موارد مشکوک میپردازد.
ضابطه قصاص,اصل حرمت قتل,مظلوم,مهدورالدم,قتل با جهل به محقونالدمبودن
https://www.sijl.ir/article_134917.html
https://www.sijl.ir/article_134917_fe7dbe071aba1154092292c18aa8aeb0.pdf
انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه
و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی قرآن، فقه و حقوق اسلامی
8
8
2018
03
21
نقد و بررسی انگاره تعارض آیات قرآن در حرمت و حلّیت ازدواج با اهل کتاب
57
81
FA
حسین،سیدمحمد
محمدی ،موسوی مقدم
استادیار دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) / نویسنده مسئول (h.mohammadi@Isr.ikiu.ac.ir).
استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران (sm.mmoqaddam@ut.ac.ir
h.mohammadi@isr.ikiu.ac.ir
انگاره تعارض آیات قرآن کریم با یکدیگر، از دیرباز مطرح بوده است؛ تعارض آیات نکاح با اهل کتاب ازجمله این انگاره هاست؛ برایناساس آیه 5 سوره مائده که بر حلیت نکاح مسلمانان با اهل کتاب دلالت دارد، با آیاتی که در آنها بر حرمت نکاح با مشرکان و کافران تأکید شده است، تعارض دارد. خاستگاه این تعارض، مشرک و کافرپنداشتن اهل کتاب و نیز عدم توجه به ارتباط میان آیات ازجهت دلالت الفاظ و نوع ارتباط میان آنهاست. دسته بندی آیات مذکور بیانگر آن است که این آیات تعارضی با یکدیگر ندارند و ظهور انگاره تعارض، ناشی از نادیده گرفتن عوامل متعددی همچون معنای اهل کتاب و اطلاق کافر و مشرک بر آنها، جزءنگری و نه نگرش نظام مند به قرآن، عدم توجه به مدلول الفاظ و سیاق آیات است. لحاظ این گزارهها در فهم آیات، جایی برای تعارض باقی نمیگذارد و نشان میدهد که رابطه آیات مرتبط با یکدیگر از نوع عموم و خصوص مطلق بوده، جمع عرفی آنها بیانگر حلیت ازدواج با اهل کتاب است.
حرمت نکاح,اهل کتاب,کافر,مشرک,تعارض
https://www.sijl.ir/article_134918.html
https://www.sijl.ir/article_134918_e55bbeee564588e5da6e3163670b279b.pdf
انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه
و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی قرآن، فقه و حقوق اسلامی
8
8
2018
03
21
قرآنگرایی و سنّتگریزی در دیدگاههای فقهی خوارج
83
102
FA
روح الله
نجفی
دانشگاه خوارزمیAssistant Professor, Kharazmi University (rnf1981@yahoo.com).
rnf1981@yahoo.com
فرقه «خوارج» یکی از فرق انحرافی مهم و تأثیرگذار در فرهنگ و تاریخ اسلامی است. شواهد تاریخی نشان میدهد جداشدن از جماعت مسلمانان و انزواگزیدن از مردمان، سبب بیاعتمادی خوارج به ناقلان اخبار و فاصلهگرفتن ایشان از میراث روایی عامه مسلمانان شده است. خوارج دراینباره از عقلانیتی مخصوص به خود برخوردار شدند و به شیوهای ساختارشکن و جماعتگریز، به اجتهاد در فهم آیات قرآن پرداختند. قرآنگرایی و سنّتگریزی خوارج سبب تکیه ایشان به عموم و اطلاق آیات قرآن و نادیدهانگاری تخصیصها و تقییدهای مذکور در روایات شد. اِعمال این شیوه در فقه، گاهی به آزادی عمل و سهولت بیشتر و درمواردی به مشقت و خشونت انجامیده است. تحقیق حاضر برآن است تا با عرضه و تحلیل ده نمونه از دیدگاههای فقهی خوارج، از قرآنگرایی سنّتگریزانه در نظام فکری ایشان پرده بردارد.
خوارج,قرآنگرایی,انکار سنّت,دلیل فقهی,اطلاق و تقیید
https://www.sijl.ir/article_134919.html
https://www.sijl.ir/article_134919_458fcb059bd33b501e1d132ec7222f50.pdf
انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه
و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی قرآن، فقه و حقوق اسلامی
8
8
2018
03
21
مبانی تأویلات قاضی نعمان از آیات فقهی در بوته نقد
103
131
FA
فروغ ،امیر ،بمانعلی
جودوی،دهقان منگابادی،ضیغمینژاد
دانشجو دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه یزد و مدرس دانشگاه فرهنگیان (fzeighaminejad@yahoo.com).
دانشیار دانشگاه یزد/ نویسنده مسئول (amirjoudavi@yazd.ac.ir).
دانشیار دانشگاه یزد (badehghan@yazd.ac.ir).
amirjoudavi@yazd.ac.ir
<em>تأویلات قاضی نعمانبنحیون از آیات فقهی، گویای دیدگاه اعتقادی اوست که کاملاً تحت تأثیر آموزههای مکتب اسماعیلی قرار دارد؛ برهمیناساس وی احکام دین را ذیل عنوان دعائم، بر هفت پایه «ولایت»، «طهارت»، «نماز»، «روزه»، «زکات»، «جهاد» و «حج» استوار میداند و هریک از این دعائم را به آیهای از قرآن مربوط دانسته، به یکی از پیامبران یا امامان منتسب میکند و برای هر جزء از این احکام، بواطنی قائل شده است که صرفاً نماد معرفت اماماند. وی در تأویل آیات و احکام فقهی، به مبانی نظیر تطابق ظاهر و باطن، همانندی مثَل و ممثول، معرفت، اقرار و ایمان، و روایات اعتقاد دارد، ولی اولاً، در آرای خویش به آنها پایبند نیست؛ ثانیاً، اغلب آرای او که به بیان معنای ظاهری و باطنی یا نماد و اشاره منتهی میشوند، بر</em><em> </em><em>اساس تباین تأویل از تفسیر، تفسیرند، نه تأویل؛ ثالثاً، بهرغم لزوم قرینه و دلیل مناسب و منطقی برای عدول از معنای ظاهری، وی دلیل قانعکنندهای ارائه نکرده است. میتوان نتیجه گرفت دخالت دیدگاه اعتقادی وی در تأویل احکام شرعی باعث تفسیر برأی و دور شدن از هدف اصلی وضع آن احکام و تضعیف انجام آنها گردیده است.</em>
: تأویل,ظاهر,باطن,قاضی نعمان,تفسیر به رأی,اسماعیلیه,مثل و ممثول
https://www.sijl.ir/article_134920.html
https://www.sijl.ir/article_134920_f373c5c48cf9c9dd37a0737dd1bb3938.pdf
انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه
و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی قرآن، فقه و حقوق اسلامی
8
8
2018
03
21
ارزیابی روش تفسیری المیزان با تمرکز بر آیاتالأحکام
133
164
FA
امیر
مهاجرمیلانی
استادیار گروه فقه و حقوق مرکز تحقیقات زن و خانواده (wraabhm@yahoo.com).
wraabhm@yahoo.com
موضوع نوشتار حاضر ارزیابی روش قرآن به قرآن تفسیرالمیزان است. رویکرد بسیاری از قرآنپژوهان در ارزیابی روش پیشگفته همانند صاحبان این دیدگاه، بیشتر انتزاعی ـ کلامی است؛ برایناساس قرآنپژوهان به صِرف بررسی دلایل صاحبان دیدگاه مذکور و با قطعنظر از کاربست عینی و نتیجه التزام عملی به آن، روش پیشین را قبول یا ردّ میکنند. بهباور این تحقیق، برخی آیاتالأحکام را میتوان یکی از سنجههای مهم در ارزیابی میدانی این روش بهحساب آورد؛ زیرا با نظر به خوانش شیعی مشخص در این آیات، میتوان کارکرد عینی آیات را ملاحظه کرد.
بهاعتقاد نویسنده در برخی آیاتالأحکام، وجود برخی روایات یا قراین دیگری همچون تسالم فقهی، عامل شکلگیری ذهنیتی خاص از آیه شریفه درمیان اندیشمندان شیعی شده است که اگر بدان روایات یا قراین توجه نشود، آیه شریفه ارتباط روشنی با نگرش شیعی ندارد. در تحقیق حاضر ادعای مذکور در قالب چهار آیه بررسی میشود.
روش تفسیر قرآن به قرآن,روش تفسیری المیزان,روششناسی المیزان,روایات تفسیری
https://www.sijl.ir/article_134921.html
https://www.sijl.ir/article_134921_99760b7315fd29fcf8da63904222a3cb.pdf