نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 جامعه المصطفی/مجتمع آموزش فقه/مدرسه عالی فقه و اوصول

2 استادیار جامعةالمصطفی العالمیه

چکیده

قریب به‌اتفاق فقیهان، جهاد ابتدایی را به «جنگ علیه کفار غیر اهل کتاب به‌منظور دعوت آنان به اسلام» تعریف کرده‌اند؛ بنابراین کفار باید مسلمان شوند و چنان‌چه مقاومت کنند، باید به جنگ و پیامدهای وحشتناک آن تن بدهند. این تلقی از مفهوم جهاد، علاوه بر فراهم‌آوردن زمینه‌های اتهام مسلمانان به خشونت و افراط گرایی، با برخی اصول مسلّم دینی نیز همخوانی لازم را ندارد؛ زیرا مطابق نصّ قرآن کریم، اکراه بر دین جایز نیست و تکلیف انسان مبتنی بر اختیار است. همچنین مسلمانان برای هرگونه گفت‌وگوی سازنده و به‌خصوص تبلیغ دین به مدارا، احترام متقابل، بصیرت‌افزایی، حکمت، جدال احسن و موعظه حسنه، سفارش مؤکد شده‌اند.
فقیهان و مفسران کوشیده‌اند چالش میان جهاد ابتدایی و اصولی را که بدان اشاره شد، به‌کمک سازوکارهای زبانی همچون نسخ یا تخصیص، رفع کنند، ولی موفقیت چندانی نداشته‌اند؛ ازاین‌رو در پژوهش حاضر، نسبتِ میان جهاد ابتدایی با تبلیغ یا دعوت، مجدداً با رویکرد فقهی و به‌روش توصیفی ـ تحلیلی مورد تأمل قرار گرفته است تا بر اهمیت و ضرورت قرائت دفاعی از جهاد تأکید کند و اینکه از میان تمامی سازوکارهای آزموده‌شده فقط این رویکرد می‌تواند چالش‌های موجود در این عرصه را فروکاهد. ازاین‌منظر جهاد از وقتی موضوعیت می‌یابد که موجودیت اسلام و مسلمانان یا آزادی آنها در تبلیغ دین، با چالش مسلحانه روبه‌رو شود. دین ماهیت فرهنگی ـ تربیتی دارد و روش دعوت به آن نمی‌تواند غیرمتناسب با آن انتخاب شود.

کلیدواژه‌ها