نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیئت علمی گروه حقوق و فقه اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (قم) و عضو انجمن فقه و حقوق اسلامی
چکیده
به‌رغم نظر مشهور فقهای امامیه و اهل سنّت که به مشروعیت داوری یا تحکیم قائل شده‌اند، برخی فقها مشروعیت آن را نپذیرفته‌اند و هردو گروه به برخی آیات و روایات متوسل شده‌اند. ازآنجاکه مبانی و ادله قرآنی به‌دلیل قطعیت سند، کمتر نسبت به دیگر ادله فقهی مورد مناقشه قرار گرفته‌اند، لازم است موقعیت نهاد داوری و ماهیت آن در قرآن کریم بررسی شده و به این پرسش پاسخ داده شود که آیا حق استفاده از داوری در آیات قرآن، مورد حمایت قرار گرفته است؟ درصورتی‌که پاسخ مثبت است، نحوه دلالت و حدود آن چگونه است؟
در نوشتار حاضر با محوریت آیات شریف قرآن کریم و سعی بر عدم ورود به دیگر ادله فقهی، از میان دو نظریه توکیل و قضاوت تحکیمی درمورد ماهیت داوری، ماهیت قضایی با استفاده از آیات مرتبط با لزوم بی‌طرفی و عدالت صادرکننده حکم و نیز آیه نشوز زوجین، برگزیده شده است و بر اساس ماهیت مشترک، همپوشانی نهاد «داوری» در حقوق با نهاد «قضاوت تحکیمی» در فقه از آیات استنتاج شده است. همچنین با قابل مناقشه‌دانستن آیات مورد تمسک قائلان به عدم مشروعیت قضاوت تحکیمی، از میان آیات مطروحه ازجانب قائلان به مشروعیت این نهاد، فقط دلالت آیه مربوط به نشوز زوجین بر تحکیم پذیرفته شده است و با ردّ نظریه ارشادی‌بودن امر «فابعثوا» و پذیرش وجه مولویت امر در این آیه، قابلیت تعمیم آن بر دعاوی و اختلافات غیرخانوادگی نیز به‌کمک سیره عقلا و اولویت و با مساعدت برخی روایات پذیرفته شده است.
کلیدواژه‌ها
)