نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران «واحد علوم و تحقیقات»
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی ،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی
3 عضو هیات علمی دانشگاه تهران
چکیده
مسئله دیه زنان ازجمله چالشی‌ترین مسائل مربوط به حقوق اجتماعی زنان است که بر اساس آیات 178 سوره بقره، 45 سوره مائده و 92 سوره نساء محاسبه می‌شود. موضع مفسران دراین‌باره متفاوت است؛ برخی به تساوی دیه زن و مرد معتقدند و برخی تنصیف دیه زن را صحیح دانسته‌اند که دیدگاه دوم، چالش‌هایی چون وجود تبعیض جنسیتی در قرآن کریم را رقم زده است؛ ازاین‌رو در تحقیق پیش رو، با گردآوری و تحلیل اجتهادی مضمون، دیدگاه مفسران غرب جهان اسلام (ابن‌عربی، ابن‌عطیه، قرطبی و ابن‌عاشور)، ذیل آیات دیه زن تبیین و ارزیابی شده است تا ضمن روشنگری دیدگاه مفسران یادشده، نسبت به دیه زن و بیان مبانی ایشان در این راستا، نحوه برخورد آنان با چالش‌های مطرح‌شده ذیل مسئله «دیه زن» تبیین شود. هرچند همه مفسران پیش‌گفته، مرد را اصل و زن را فرع در خلقت دانسته‌اند، ولی ازاین‌میان ابن‌عربی تنها مفسری است که میزان دیه را با رتبه انسانی زن و مرد مرتبط دانسته و ازآنجاکه بر فروتری زن و فراتری مرد معتقد است، تنصیف دیه زن را امر بدیهی تلقی نموده، بر چالش‌های موجود دراین‌باره صحه گذاشته است. حال آنکه اندیشه قرآنی بر یکسانی و یگانگی ماهوی زن و مرد است. گواه بر آن تقریر، میزان واحد ارزیابی (تقوا) برای همه انسان‌هاست. قراین موجود در تفسیر ابن‌عطیه، به‌عنوان رجل سیاسی اندلس، گویای این است که وی بر تساوی دیه زن و مرد معتقد است که چه‌بسا به‌دلیل جایگاه سیاسی، از اظهارنظر صریح دراین‌باره پرهیز نموده و تقیه کرده است. قرطبی با تکیه بر نقل آراء بدون ترجیح، به تفسیر آیات مربوط به دیه می‌پردازد، ولی قراین موجود در تفسیر وی، گویای این است که او همانند ابن‌عطیه، به تساوی قصاص بدون ردّ فاضل دیه معتقد است. ابن‌عاشور به‌عنوان مفسر نواندیش و دارای آرای اصلاحی در غرب جهان اسلام، بدون ارائه مستندی، دیه زن را نصف دیه مرد بیان کرده و پاسخ به چالش‌های ذیل مسئله دیه زن وصحت یا سقم تبعیض جنسیتی در قرآن کریم را ابتر گذاشته است. حال آنکه برخلاف سه مفسر پیش‌گفته، چالش‌های یادشده در عصر وی مطرح بوده است.
کلیدواژه‌ها
)